Kuptimi i “konsumit” nga ekonomistët

Gjuha natyrore është një mjet i mrekullueshëm për komunikim. Duke përdorur gjuhën, ne njerëzit manipulojmë ajrin, letrën dhe pikselët për të transportuar idetë nga një tru në trurin tjetër. Gjuha e lejon secilin prej nesh në mënyrë figurative t’u tregojë të tjerëve se çfarë kemi në mendje. Ju e dini nga leximi i fjalisë sime “I dua shumë patatinat”, se më pëlqen shumë të ha feta shumë të holla patatesh të skuqura dhe të kripura. Ju nuk mendoni për asnjë moment se duke shkruar atë fjali po ju informoj se një ushqim i lehtë ngjall tek unë një lidhje emocionale me to që është e ngjashme me lidhjen emocionale që kam, të themi, me djalin tim, për të cilin jam i lumtur t’ju them se e dua edhe atë.

Por si të gjitha gjërat njerëzore, gjuha nuk është e përsosur. Edhe oratori më i aftë nuk mund t’u tregojë të tjerëve plotësisht se ç’ka në kokën e tij. Hipoteza “I dua shumë patatinat” thekson një arsye për këtë mungesë përsosmërie: shumë shpesh, një fjalë ka dy ose më shumë kuptime të ndryshme, por jo plotësisht të dallueshme. Ka disa të përbashkëta në “dashurinë” që kam për patatinat dhe “dashurinë” që kam për djalin tim. Më vjen mirë që në jetën time ka edhe patate të skuqura edhe djalin tim; si patatet e skuqura ashtu edhe djali im më japin lumturi që jam i gatshëm të bëj disa sakrifica për ta përjetuar. Megjithatë, askush që më dëgjon të them “I dua patatinat” nuk do të supozojë se ndjenjat që kam për patatinat janë të krahasueshme dhe shumë më pak të barabarta me ndjenjat që kam për djalin tim.

Për fat të keq, shpesh përdorimi i fjalëve me kuptime të ndryshme, por jo plotësisht të dallueshme, vërtet shkaktojnë keqkuptime të vërteta. Një keqkuptim i tillë është i shpeshtë kur ekonomistët flasin me publikun e gjerë.

Pak deklarime nga ekonomistët i nënshtrohen aq shumë keqkuptimit sa thënia e famshme e Adam Smith, në Pasuria e Kombeve se “Konsumimi është qëllimi dhe objektivi i vetëm i të gjithë prodhimit; dhe interesi i prodhuesit duhet të merret parasysh vetëm për aq sa mund të jetë e nevojshme për të promovuar atë të konsumatorit. Kjo maksimë është aq e qartë e vetëkuptueshme sa që do të ishte absurde të përpiqeshim ta vërtetonim atë”.

Për një ekonomist, pretendimi i Smith se konsumi është qëllimi dhe objektivi i vetëm i të gjithë prodhimit është me të vërtetë krejtësisht i vetëkuptueshëm. Të mohosh të vërtetën e këtij pretendimi është e pakuptimtë. Megjithatë, shumë njerëz – pothuajse të gjithë jo-ekonomistë  – vërtet e mohojnë atë. Arsyeja për këtë divergjencë të jo-ekonomistëve nga ekonomistët është se fjala “konsum” ngjall në mendjet e jo-ekonomistëve një kuptim thellësisht të ndryshëm nga kuptimi që ka për ekonomistët.

Për një ekonomist, “konsumi” përkufizohet si qëllimi përfundimtar i aktivitetit ekonomik. Dëshirat tuaja për konsum janë çfarëdo që besoni se do të kontribuojë drejtpërdrejt pozitivisht në kënaqësinë tuaj me jetën. “Mallrat e konsumit”, nga ana tjetër, janë ato mallra (dhe shërbime) që ju besoni se do t’ju mundësojnë, duke i përdorur ato, të kënaqni drejtpërdrejt dëshirat tuaja të konsumit.

Një kontribuues i dukshëm për përmirësimin e kënaqësisë nga jeta është një vend komod për t’u çlodhur dhe për të fjetur rregullisht. Pra, ju blini ose merrni me qira një shtëpi dhe e mobiloni atë me elektro-shtëpiake dhe mobilie, të cilat i përdorni drejtpërdrejt. Shtëpia, pajisjet dhe mobiliet tuaja janë ndër mallrat tuaja të konsumit. Ndërsa, për shembull, shtrati juaj çdo natë, në praktikë, ju ndihmon të përgatiteni për të qenë një punëtor më efektiv të nesërmen, ju nuk e mendoni shtratin tuaj si një mjet. Ju nuk e keni blerë shtratin tuaj si një kontribut për të përmirësuar performancën tuaj në punë. Është shumë më afër të vërtetës të thuash se performanca juaj e shkëlqyer në punë është një mjet për ju për të fituar, midis mallrave të tjera të konsumit, një shtrat të rehatshëm.

Nuk ekzistojnë dy njerëz që të kenë shije dhe preferenca saktësisht të njëjta. Ju mund të preferoni një shtrat King-Size më shumë se një Queen-Size, ndërsa unë preferoj versionin Queen-Size. Por çdo person ka dëshira për konsum. Dhe për çdo person këto dëshira janë ato që e motivojnë atë për t’u angazhuar në aktivitet ekonomik – pra, për të punuar dhe për të shkëmbyer. Puna dhe shkëmbimi mund ofrojnë drejtpërdrejt kënaqësi dhe shpeshherë ia arrijnë kësaj, pavarësisht nga çfarëdo që krijohet nga puna ose nga çdo gjë që arrihet përmes shkëmbimit. Por puna dhe shkëmbimi mjete kryesore për të arritur konsumin e mallrave dhe shërbimeve.

Unë kam njohur shumë njerëz – duke përfshirë edhe veten time – që e duan shumë punën e tyre. Por kurrë nuk kam takuar dikë që ishte aq i dashuruar me atë punë sa të vazhdonte ta bënte atë pa pagesë. Edhe punët që njerëzit i duan shumë janë mjete, jo qëllime.

Po kështu, gjyshërit e mi dhe babai im, të gjithë e kishin për hobi punimin e drurit, ashtu si djali im sot. Por unë kurrë nuk kam njohur që asnjë prej tyre të jetë indiferent ndaj rezultateve përfundimtare fizike të përpjekjeve të tyre në zdrukthëtari. Secili prej këtyre burrave punoi për të ndërtuar sende – dërrasa kuzhine për prerje, rafte librash, një shtesë shtëpie – që, kur të përfundonin, jepnin kënaqësi njerëzore. Asnjë nga këta burra nuk ka sharruar, goditur me çekiç, smeriluar, shpuar ose ngjitur vetëm për hir të sharrimit, goditjes me çekiç, smerilimit, shpimit ose ngjitjes. Në ato raste të rralla kur rezultatet e punës së tyre me dru ishin më të këqija nga sa prisnin - të themi, rafti i librave nuk ishte i niveluar ose dërrasa e kuzhinës për prerje ishte estetikisht jo tërheqëse - ata ishin të zhgënjyer. Ata i vlerësonin kohën dhe përpjekjet e shpenzuar për të prodhuar rezultatet e dëmtuara si të humbura.

Pra, ekonomisti arsyeton nga ky realitet se prodhimi nuk është thjesht një përpjekje e njeriut për të transformuar inputet në rendiment. Prodhimi është krijimi i vlerës — “vlerë” që do të thotë shtesa në mirëqenien e konsumatorit. Për ekonomistin, prodhimi dhe konsumi janë dy anët e së njëjtës medalje ekonomike; njëra është e pandashme nga tjetra. Siç është e qartë, asgjë nuk mund të konsumohet nëse nuk prodhohet fillimisht. Por gjithashtu, dhe siç është shumë më pak e dukshme, asgjë nuk prodhohet nëse nuk është e destinuar të kënaqë dëshirat e konsumit.

Jo-ekonomistit shpesh i mungon pandashmëria e konceptit të prodhimit nga ai i konsumit. Jo-ekonomisti shpesh mendon për prodhimin dhe konsumin si vlera alternative dhe konkurruese. Nuk mund të numëroj dot sa herë kam dëgjuar ose lexuar dikë që të akuzojë ekonomistët – dhe veçanërisht ekonomistët që mbështesin tregjet e lira – se kanë një pikëpamje të cekët ose tepër materialiste për njerëzit. “Jeta është më shumë se konsumi!”, na thuhet. “Njerëzit e gjejnë kuptim edhe në familje, komunitet dhe punë!”.

Për veshët e shumë jo-ekonomistëve, fjala “konsum” duket se nënkupton vetëm kënaqësinë e dëshirave fizike. Fjala këtu mbart një konotacion pothuajse negativ; ajo ngjall imazhe të individëve që kënaqin me interesa personale dhe me mendje të ngushtë dëshirat “e ulëta” me pak shqetësim për personat përtej tyre dhe rrethin e ngushtë familjar ose për vlerat përtej kënaqësisë sensuale bazë.

Në këtë kuptim të “konsumit”, jeta ka të bëjë me të vërtetë më shumë - shumë më tepër - sesa konsumi. Por, përsëri, ky kuptim i “konsumit” është kuptimi i prerë i jo-ekonomistëve. Sipas kuptimit të ekonomistëve, konsumi përfshin jo vetëm të ngrënët, shikimin e Super Bowl dhe stolisjen me bizhuteri. Konsumi përfshin gjithashtu kënaqësinë që marrim nga të jetuarit në komunitete të sigurta dhe të lulëzuara, nga shijimi i punëve tona, nga bashkëveprimi i këndshëm me fqinjët tanë, anëtarët e tjerë të kishës dhe kolegët tanë. Ai përfshin gëzimin dhe njohuritë që rrjedhin nga udhëtimet, leximi dhe ndjekja e leksioneve publike.

Konsumi, siç e kuptojnë ekonomistët, është ajo gamë e gjerë veprimesh, përvoja e të cilave ne parashikojmë do ta bëjë drejtpërdrejt jetën tonë më të kënaqshme. Fakti që prodhimi është një mjet i domosdoshëm për të mundësuar konsumin është i pamohueshëm. Megjithatë, pikërisht për shkak se prodhimi është një mjet, ndërsa konsumi është një qëllim, nuk ka asnjë konflikt midis “vlerës sociale” të konsumit dhe “vlerës sociale” të prodhimit. Më shumë konsum kërkon më shumë prodhim dhe më shumë prodhim mundëson më shumë konsum.

Për këtë arsye, askush në të vërtetë nuk zgjedh t’i kushtojë një vlerë më të lartë aktiviteteve të prodhimit, ndërkohë që u kushton vlera më të ulëta aktiviteteve të konsumit; të prodhosh më shumë domosdo do të thotë të mundësosh konsum më të lartë. Njerëzit që i admirojmë se janë “shumë produktivë” admirohen pikërisht sepse prodhojnë shumë mallra dhe shërbime për konsumin e tyre ose të njerëzve të tjerë. Ndërsa mund të admirojmë vendosmërinë dhe aftësinë e një punëtori që mundohet gjatë dhe shumë, në fund të fundit ky admirim është i rrënjosur në të kuptuarit tonë se zbatimi i një vendosmërie dhe aftësie të tillë janë shumë produktive të produkteve që konsumi i mëtejshëm dëshiron. Nuk do t’i jepej asnjë admirim një punëtori që mundohej gjatë, fort dhe me mjeshtëri duke pjekur byrekë me tallash dhe larva, sepse një punëtor i tillë nuk do të bënte asgjë për të rritur mundësitë e konsumimit të qenieve njerëzore.

Duke qenë se “të prodhosh” nënkupton “të rrisësh mundësitë e njerëzve për të konsumuar”, Adam Smith ka të drejtë: konsumi është vërtet qëllimi dhe objektivi i vetëm i të gjithë prodhimit.

Ky artikull është kortezi e Donald J. Boudreaux dhe American Institute for Economic Research, sipas një licence Creative Commons Attribution 4.0 International License. Origjinali mund të gjendet këtu.