Gürcüstan iqtisadiyyatında dalğalanmalar gözlənilsə də, ümumi təsir birmənalı deyil

İqtisadi proqnozlar müxtəlif riyazi və statistik modellərin tətbiqi ilə həyata keçirilir. Amma Ukraynada davam edən müharibə kimi hallar üçün bilavasitə müvafiq presedentlər olmadığından iqtisadi modellər də yoxdur. İqtisadçılar öz modellərini reallıqla uyğunlaşdırmaq üçün keçmiş təcrübəyə ehtiyac duyurlar. Beləliklə, bu davam edən böhran kontekstində iqtisadçılar sadə iqtisadi məntiqə əsaslanan və mövcud tendensiyaları nəzərdən keçirərək nəticələr çıxarırlar. Siz də ictimaiyyətə açıq olan məlumatlardan və iqtisadi məntiqdən istifadə edərək oxşar nəticələr əldə edə bilərsiniz.

Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi nəticəsində Gürcüstanı nələrin gözlədiyini təhlil edək. Bu, xarici iqtisadi əlaqələrimizə nələrin baş verə biləcəyini anlamağı tələb edir:

Bu, xarici ticarətə necə təsir göstərə bilər?

Həm Ukrayna, həm də Rusiya açıq şəkildə müharibədən təsirlənəcək Avropa İttifaqı və Türkiyə kimi Gürcüstanın da əsas ticarət tərəfdaşlarıdır. Gəlin, əvvəlcə Gürcüstanın məhsul idxal etdiyi ölkələrə nəzər salaq. 2021-ci ildə Gürcüstanın ümumi idxal həcmi 10 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Onun əsas idxal tərəfdaşları 2021-ci ildə Gürcüstanın idxalının 42%-ni təşkil edən Avropa İttifaqı və Türkiyə olub. İdxalın nisbətən kiçik 10%-lik payı Rusiyanın payına düşür ki, bu da son 9 ildə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməyib. Ümumi idxalın 4,7%-ni isə Ukraynadan mal idxalı təşkil edir. Beləliklə, deyə bilərik ki, Gürcüstan öz idxalının təxminən 14-17%-ni qismən əvəz etməli olacaq. Qərbin tətbiq etdiyi sanksiyalar və həmin sanksiyaların nəticəsində ölkədə artıq başlayan iqtisadi böhran səbəbindən Rusiyadan idxal da çətinləşəcək. Xüsusilə, Rusiya banklarının SWIFT-dən kənarlaşdırılması Rusiya ilə kommersiya münasibətlərini mürəkkəbləşdirəcək, bununla yanaşı işğal isə Ukraynanın mal ixracına təsir edəcək və mövcud təchizat zəncirlərini çətinləşdirəcək.

Diaqram 1 - Gürcüstanın müxtəlif ölkələrdən idxal həcmində payı (2013-2021)

İxrac Gürcüstanın istehsal sektoru və ümumi məşğulluq üçün son dərəcə əhəmiyyətlidir. 2021-ci ildə ixracın həcmi təxminən 4,2 milyard ABŞ dolları təşkil edib ki, bunun da 7%-i Ukrayna, 14%-i isə Rusiyanın payına düşüb. Son illər Gürcüstanın Aİ ölkələrinə ixracı ümumi ixrac həcminin təxminən beşdə birini təşkil edirdi. İdxalda olduğu kimi, müharibənin təchizat zəncirinin logistikasına təsirini nəzərə alsaq, Gürcüstandan Ukraynaya ixrac daha da çətinləşəcək. Rusiya SWIFT sistemindən çıxarıldıqdan sonra bank əməliyyatlarının mürəkkəbləşməsi nəticəsində Rusiyaya ixrac da son dərəcə çətin olacaq.

Diaqram 2 - Gürcüstanın müxtəlif ölkələrə ixrac həcmində payı (2013-2021)

Aydın məsələdir ki, Gürcüstanda həm idxal, həm də ixrac azalacaq. Gürcü sahibkarlar həm idxal olunan məhsulların tədarükü, həm də ixrac olunan malların satışı üçün ticarət tərəfdaşlarını dəyişdirmə üsullarını nəzərdən keçirməli olacaqlar. Qeyd edək ki, Gürcüstanda idxal ixracı üstələyir, yəni Gürcüstan xarici ölkələrdən daha çox mal alır, nəinki satır.

Bəs satdığımızdan daha çox satın alırıqsa, idxal xərcləri necə qarşılanacaq?

Gürcüstanın mənfi ticari balansını ödəmək üçün bir neçə mənbə var. Buraya hər il təxminən 1,5 milyard ABŞ dolları təşkil edən özəl xarici investisiyalar daxildir; baxmayaraq ki, 2020-ci ildə COVID-19 pandemiyası səbəbindən onlar cəmi 0,5 milyard ABŞ dolları təşkil edib (Gürcüstanın Milli Statistika İdarəsi). Gürcüstanda özəl xarici investisiyaların əsas mənbəyi xarici investisiyaların 60%-ni təşkil edən Aİ dövlətləridir, Ukrayna və Rusiya isə bunun cəmi 10%-ni təşkil edir.

İdxalın maliyyələşdirilməsinin daha mühüm mənbəyi xaricdə işləyən Gürcüstan vətəndaşlarının Gürcüstandakı ailələrinə göndərdiyi pul köçürmələridir. 2021-ci il üçün pul köçürmələrinin həcmi 2,3 milyard ABŞ dolları (mənbə: Gürcüstan Milli Bankı) təşkil etmişdir. Ənənəvi olaraq, Rusiya Gürcüstana pul köçürmələrinin əsas mənbəyi olmuşdur, lakin son bir neçə ildə bu tendensiya əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Rusiya Federasiyasından pul köçürmələrinin payı 18%-ə qədər azalıb, Avropa İttifaqından isə əhəmiyyətli dərəcədə artıb (aşağıdakı diaqrama nəzər salın). Tətbiq olunan sanksiyalar, xüsusən də Rusiyanın SWIFT sisteminə qadağası Rusiyadan pul köçürmələrində çətinliklər yaradıb və oradan pul köçürmələrinin həcminin azalacağı güman olunur.

Diaqram 3- Ölkələr üzrə Gürcüstana pul köçürmələri

Nəticə etibarilə, asanlıqla aşağıdakıları ehtimal edə bilərik: bu müharibə mühüm xarici iqtisadi tərəfdaşlar arasında aparılır və Gürcüstan iqtisadiyyatında ciddi dalğalanmalara səbəb olacaq. Bununla belə, kumulyativ təsiri müəyyən etmək çətindir. Bu, Gürcüstanın Rusiya ilə olan iqtisadi əlaqələrinə xüsusi təsir göstərəcək. Gürcüstan sahibkarları alternativ kommersiya əlaqələri axtarmalı, dövlət isə avropalı tərəfdaşlardan maliyyə-iqtisadi dəstək axtarmalı olacaq.