iPhone, yoxsa bronjilet? Alternativdən imtina xərclərini nəzərə almaq qərar qəbul etməyə kömək edir

Hər şeyin öz qiyməti var. Bu qiymət isə hər zaman nisbidir. Gəlin, müharibə və sülh şəraitində bu qiymətin niyə və necə düzgün müəyyən edildiyini izah edək.

Məhdud resurslar və insanların tükənmək bilməyən istəkləri o deməkdir ki, biz daim alternativlər arasında seçim etmək məcburiyyətindəyik. Seçimimizi edərək seçilməyən alternativi fəda edirik. Bu səbəbdən iqtisadçılar bütün xərcləri alternativ hesab edirlər.

Alternativdən imtina xərci edilən seçim müqabilində itirilən bütün imkanların ən yaxşısıdır.

Müəyyən bir alış-verişə xərclədiyiniz pulu artıq başqa bir şeyə xərcləyə bilmirsiniz. Kirovoqraddan olan yeddi yaşlı məktəbli qız iPhone almaq üçün pul toplayıb, lakin bunun əvəzinə həmin pulu ukraynalı əsgər üçün bronjilet almaq üçün istifadə edib. Bronjiletin qiymətinin alternativi iPhone-dur.

Məhsulun qiyməti istehlakçılara, yəni bizə onu almaq istəyimizlə həmin məhsulun əvəzində ala biləcəyimiz alternativ şeyləri əldə etmək istəyimizi müqayisə etməkdə kömək edir.

Alternativ dəyər həll yollarının görünməyən tərəfidir

Fransız iqtisadçısı Frederik Bastiat (1801-1850) alternativ dəyəri həm görünən, həm də görünməyən bir fenomen kimi izah etmişdir. Onun araşdırmasına əsasən, iqtisadiyyat bizə hadisələri təkcə gördüklərimizlə deyil, görmədiklərimizlə qiymətləndirməyi öyrətməlidir.

Bu, müəyyən şeyləri almağı seçmək məsələsinə gəldikdə, aydın şəkildə özünü büruzə verir. Lakin bir fəaliyyətə birbaşa pul xərcləmək lazım deyilsə belə, bu, heç də bu seçimin sizə heç bir xərc çəkdirməyəcəyi mənasına gəlmir. Məsələn, 24 fevraldan etibarən mütəmadi olaraq xəbərləri izləməyə sərf etdiyimiz vaxt digər məqsədlər üçün istifadə edilə bilər. Diqqətinizi başqa bir şeyə yönəltmək nə qədər çətin olsa da.

Bu prinsip həyatda verilən bütün qərarlara şamil edilə bilər. Məsələn, bir kitab əvəzinə digərini oxumağa qərar verirsiniz. Pulu sülh şəraiti üçün saxlamayaraq, "Come back alive" (Canlı qayıt) fonduna pul köçürürsünüz. Proqram mühəndisi deyil, interyer dizayneri olmağı öyrənirsiniz. İşə qayıtmaq əvəzinə könüllü olaraq fəaliyyət göstərirsiniz. Burada əsas məsələ həddi aşmamaqdır. Hər kəs birdən orduya qoşula bilməz, cəbhədə olmayanların hamısı könüllü ola bilməz. Axı heç kəs işləməyəcək və pul qazanılmayacaqsa, deməli, pul xərclənməyəcək. Onda mağaza, aptek, xəstəxana, məktəb, kafe və restoran olmayacaq. Və pul qazanaraq siz yerli bizneslərlə iqtisadiyyatı dəstəkləyə, orduya mütəmadi olaraq pul göndərə bilərsiniz.

Heç nə pulsuz deyil

Biz tez-tez pulsuz təhsil, tibbi xidmət və ya mənzil haqqında eşidirik. Bu ifadə yalnışdır, çünki sadalananlar pulsuz deyil. Onların hər biri məhdud resurslar tələb edir. Bundan əlavə, həmin resurslardan istifadə etmək üçün alternativ yollar da mövcuddur. Dövlət yalnız xərcləri yenidən bölüşdürə bilər, o, lakin xərcləri aradan qaldırmaq iqtidarında deyil. Ona görə də orduya ayrılan vəsaiti artırsaq, digər ehtiyaclara daha az xərcləmək lazım gələcək.

Mövcud resurslardan ən yaxşı istifadə

Fransadan olan 16 yaşlı Jak siqaret çəkib-çəkməmək haqqında qərar verir. Bir tərəfdən, siqaret çəkmək ona siqaret çəkən dostları ilə birlikdə özünü rahat hiss etməyə imkan verəcək. Digər tərəfdən, bu fəaliyyət onun sağlamlığı üçün zərərli olmaqla yanaşı, həm də ucuz deyil. Tutaq ki, Jak artıq həmyaşıdlarının təzyiqinə tab gətirə bilmir və siqaret çəkməyi seçir. Bir qutu siqaretin qiymətinin 8 avro olduğunu düşünək. Gündə bir paket siqaret çəkməyə qərar verən Jak ildə 2920 avro xərcləyir. Alternativ seçim bu məbləği illik 7 faizlə gəlir vergisindən azad dövlət sosial müdafiə fonduna yatırmaq olardı. Əgər o, bunu 10 il etsəydi, 26 yaşında cəmi 29 200 avroya qənaət etməklə 40 344 avroya sahib olacaqdı. 10 ildən sonra o, 58 400 avro sərmayə qoyaraq 119 707 avroya sahib olacaqdı və 46 yaşına qədər onun yığımı 275 825 avroya çatacaq və cəmi 87 600 avroya bərabər olacaqdı.

Jakın seçiminin “xərci” nə qədərdir? Bu, təkcə zərərli vərdişə birbaşa xərclənən 87 600 avro deyil, həm də ömrün qısalması, bahalı tibbi sığorta və s. şəklində gizli təsirlərdir. Və 275 825 avroya qənaət etmək üçün buraxılmış fürsət də var ki, bu da onun resurslarından ən yaxşı istifadə olardı.

Bəs çıxardığımız dərs? Qərar qəbul edərkən, alternativ dəyəri gözardı etməyin? Bu, ehtiyatlı seçim etməyin ən yaxşı yoludur.

EFI ölkə tərəfdaşı Bendukidze Azad Bazar Mərkəzinin əməkdaşı Nataliya Melnikin bu məqaləsi ilk dəfə "Rubryka"da yayımlandı.